Έγραψα αυτό το έργο σε μια εποχή που η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης είχε φέρει μια σχεδόν καθολική ευφορία στον παραδοσιακό τύπο και τους πολιτικούς της χώρας[...] Ο καπιταλισμός και η ελεύθερη αγορά είχαν θριαμβεύσει.Ο Μαρξ ήταν στ’ αλήθεια νεκρός [...] Θέλησα να παρουσιάσω τον Μαρξ θυμωμένο με τη διαστρέβλωση των θεωριών του και τη σύνδεσή τους με τις σταλινικές ωμότητες. Έκρινα απαραίτητο να περισώσω τον Μαρξ όχι μόνο απ’ τους ψευτοσοσιαλιστές που εγκαθίδρυσαν αυταρχικά καθεστώτα σε διάφορα σημεία του κόσμου, αλλά και από όλους εκείνους τους συγγραφείς και πολιτικούς στη Δύση που επιχαίρουν για τον θρίαμβο του καπιταλισμού.Ήθελα να δείξω ότι η κριτική που ασκεί ο Μαρξ στον καπιταλισμό παραμένει στην ουσία της ορθή μέχρι σήμερα.
Howard Zinn
Το έργο
«Ο Μάρξ στο Σόχο» είναι ένα πολύ ενδιαφέρον θεατρικό κείμενο γραμμένο από μη θεατρικό συγγραφέα. Ο Howard Zinn, 86 ετών σήμερα, είναι ιστορικός και πολιτικός επιστήμονας και ανήκει στην αριστερή διανόηση των ΗΠΑ.
«Ο Μαρξ στο Σόχο» δεν είναι όμως το πρωτόλειο του Zinn. Έχει προηγηθεί το 1975 η «Έμμα», έργο εμπνευσμένο απ’ την Έμμα Γκόλντμαν, μια επαναστάτρια που απελάθηκε στη Ρωσία από τις ΗΠΑ το 1919 επειδή είχε εκφράσει την αντίθεση της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ζώντας στη Ρωσία, η Γκόλντμαν παρατήρησε ότι το νέο Σοβιετικό κράτος φυλάκιζε όχι μόνο τους αστούς αντιπάλους του αλλά και τους αντιφρονούντες επαναστάτες και άσκησε έντονη κριτική σ’ αυτό το γεγονός, θεωρώντας το προδοσία του σοσιαλιστικού ονείρου. Το έργο ανέβηκε στη Βοστόνη, τη Νέα Υόρκη κι αργότερα στο Τόκιο και το Λονδίνο. Σε μια σκηνή του έργου μάλιστα, νεαροί Νεοϋρκέζοι επαναστάτες τσακώνονται σ’ ένα καφέ αντιπαραθέτοντας τις ιδέες του Μαρξ και του Μπακούνιν.
Τον Zinn τον ενδιέφεραν ιδιαίτερα αυτοί οι στοχαστές και η προσωπική ζωή τους. Ενώ όμως στην «Έμμα» ευτύχησε να έχει ως πρώτη ύλη την αυτοβιογραφία της, στον Μαρξ ακολούθησε διαφορετική μέθοδο δεδομένου ότι δεν υπάρχει βέβαια αυτοβιογραφία. Αντίθετα, χρησιμοποίησε αρκετές βιογραφίες του Μαρξ καθώς και καταπληκτική βιογραφία της κόρης του Έλεανορ, γραμμένης απ’ την αγγλίδα Yvonne Kapp η οποία αφηγείται λεπτομέρειες από τη ζωή της οικογένειας Μαρξ στο Λονδίνο.
Η προηγούμενη θεατρική εμπειρία μου με την «Έμμα» με είχε προσελκύσει στον κόσμο του θεάτρου κι έτσι ξεκίνησα να γράφω ένα θεατρικό έργο για τον Μαρξ. Στόχος μου ήταν να τον παρουσιάσω όπως λίγοι τον ήξεραν ως οικογενειάρχη που αγωνιζόταν να συντηρήσει την οικογένεια του, εξομολογείται ο Zinn και προσθέτει:
Ήθελα να τον δείξω στο κοινό να υπερασπίζεται τις ιδέες του όταν τίθεντο υπό αμφισβήτηση. Ήξερα ότι η γυναίκα του Τζένη είχε ένα πολύ κοφτερό μυαλό και τη φανταζόμουνα να έρχεται μερικές φορές σε αντιπαράθεση με τον Μαρξ. Γνώριζα ότι η κόρη του Έλεανορ ήταν ένα προικισμένο παιδί και τη φανταζόμουνα να αμφισβητεί κάποιες από τις πιο πολύπλοκες θεωρίες του. Θέλησα ακόμα να υποβάλω τις ιδέες του Μαρξ σε μια κριτική από την οπτική γωνία του αναρχισμού και αποφάσισα να επινοήσω μια επίσκεψη του Μπακούνιν σπίτι του.(Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ότι έγινε ποτέ τέτοια συνάντηση, παρόλο που ο Μαρξ και ο Μπακούνιν γνωρίζονταν και είχαν έντονες αντιπαραθέσεις στην Πρώτη Διεθνή).
Το έργο τοποθετείται σε σύγχρονη εποχή και μάλιστα στη Νέα Υόρκη. Η γυναίκα μου η Ρόσλιν που κάνει πάντα εύστοχες κριτικές στα κείμενα μου, επέμενε ότι έπρεπε να δώσω στο έργο μια σύγχρονη διάσταση ώστε να μην θυμίζει ιστορική μελέτη για τον Μαρξ και την Ευρώπη του 19ου αιώνα. Κατέληξα στην ιδέα να παρουσιάσω μια φανταστική επάνοδο του Μαρξ στη σημερινή εποχή. Επίσης αποφάσισα ότι ο Μαρξ θα εμφανιζόταν στις ΗΠΑ ώστε να μην περιοριστεί σε αναμνήσεις της ζωής του, αλλά να σχολιάζει αυτά που συμβαίνουν εδώ σήμερα. Αποφάσισα λοιπόν ότι οι αρχές του άλλου κόσμου όποιες κι αν είναι, τον έστειλαν από γραφειοκρατικό λάθος, όχι στο Σόχο του Λονδίνου όπου είχε ζήσει, αλλά στο Σόχο της Νέας Υόρκης.
Παρόλο που το έργο είναι μονόλογος, ο Zinn επιστρατεύει τεχνάσματα για να το στολίσει σαν να είναι έμπειρος θεατρικός συγγραφέας. Βάζει τον Μαρξ να ζωντανεύει μέσα από τις αναμνήσεις του, τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του, ιδιαίτερα τη γυναίκα του Τζένη και την κόρη του Έλεανορ καθώς και τον Μπακούνιν. Μέσα απ’ αυτές τις μνήμες, διαγράφεται γλαφυρότερα η προσωπικότητα του Μαρκ και αποκρυσταλλώνεται η θεωρία του αφού καθένα απ’ τα πρόσωπα που ανακαλεί συνοδεύεται στη μνήμη του κι από κάποια διαλεκτική αντιπαράθεση. Οι διάλογοι βέβαια είναι φανταστικοί. Στην περιγραφή όμως του Ναπλέοντα του Γ’ όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας: χρησιμοποιώ αυτούσια τα λόγια του Μαρξ.
Η παράσταση
Ο Άγελος Αντωνόπουλος ενσαρκώνει στο θεατρικό σανίδι τον Μαρξ για τρίτη σαιζόν μ΄ έναν δύσκολο ρόλο που έρχεται να δικαιώσει μια σημαντική θεατρική καριέρα. Χρησιμοποιώ τον χαρακτηρισμό δύσκολο γιατί θεωρώ ότι ο ηθοποιός έχει μεγαλύτερη ευθύνη όταν ενσαρκώνει μια ιστορική προσωπικότητα απ’ ότι έναν χαρακτήρα που απλώς επινοήθηκε απ’ τον θεατρικό συγγραφέα. Αυτό που εισέπραξα ως θεατής είναι ότι ο άνθρωπος Αντωνόπουλος συνδέθηκε με δεσμούς αγάπης με τον άνθρωπο Μαρξ του Zinn, πέρα από φόρμες κι ετικέτες κι αυτή την εντελώς ανθρώπινη υπόσταση υπηρέτησε με αυθεντικό υποκριτικό κώδικα, χωρίς τερτίπια και ψεύτικες μεγεθύνσεις. Η Αθανασία Καραγιανοπούλου παρά το απολιτίκ που επικαλείται για τον εαυτό της στο σημείωμα του σκηνοθέτη στο πρόγραμμα ή μάλλον χάρη σ’ αυτό, είδε τον Μαρξ πρώτα ως Καρλ κι ύστερα με την οντότητα που έγραψε τη λαμπρή της σελίδα στην παγκόσμια ιστορία κι έτσι έστησε μια ενδιαφέρουσα παράσταση υπογράφοντας ταυτόχρονα και την επιτυχημένη μουσική . επιμέλεια. Ο Γιώργος Ασημακόπουλος μας έδωσε πραγματικά άρωμα Σόχο στη σκηνή του θεάτρου. Με συγκίνησε ιδιαίτερα η σημειολογία στο δισάκι με το οποίο αποχωρεί ο Μαρξ απ’ τη σκηνή για να επιστρέψει στον επάνω κόσμο. Ένας άνθρωπος του 19ου αιώνα αφήνει τον 21ο με όλα του τα αναγκαία να εσωκλείονται σ’ αυτό το δισάκι. Περιπλανώμενος στους αιώνες ο Μαρξ όπως η σκέψη του και το έργο του που παλεύουν να δικαιωθούν κατά πως τους πρέπει.
Στα αρνητικά της παράστασης, έχω να επισημάνω τους φωτισμούς που μου φάνηκαν σκληροί και με απότομες εναλλαγές καθώς και την παλιομοδίτικη πια κλακέτα στην έναρξη για να ενθαρρύνει το χειροκρότημα στον ηθοποιό. Ήταν περιττό και μου άφησε κακή εντύπωση.
Το ότι το έργο πάει τρίτη σαιζόν και με πολύ κόσμο (ιδιαίτερα νέο ηλικιακά κοινό) είναι ελπιδοφόρο μήνυμα για το θέατρο και όχι μόνο.
Ο ΜΑΡΞ ΣΤΟ ΣΟΧΟ
Μετάφραση: Άρης Λασκαράτος
Σκηνοθεσία: Αθανασία Καραγιαννοπούλου
Δραματουργική επεξεργασία: Άγγελος Αντωνόπουλος
Σκηνικά- Κοστούμια: Γιώργος Ασημακόπουλος
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Μουσική επιμέλεια: Αθανασία Καραγιαννοπούλου
Στοιχεία αντλήθηκαν απ’ το βιβλίο με το κείμενο της παράστασης: Zinn, Howard: Ο Μαρξ στο Σόχο. Εκδόσεις Αιώρα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου